| E-mail | Księga gości | Przeglądanie | Przetargi | Źrebięta 2016 | Ogiery 2016 | Mistrzostwa Europy 2015 | Aukcja 2015 | Aukcja Jesienna 2015 |
W dniach 27-28 marca 2004 roku odbył się VIII Walny Zjazdu PZHKA. Przedstawiamy wykład profesor Krystyny Chmiel ,,Wpływ czynników genetycznych i pozagenetycznych na wzrost koni czystej krwi arabskiej''. Jedną z cech rozwojowych współczesnych koni, o której najczęściej się mówi, jest ich wzrost, a ściślej mówiąc - wysokość w kłębie. Właściwie dla wszystkich ras koni z wyjątkiem kuców panuje przekonanie, że im osobnik większy - tym lepszy. Jest to zrozumiałe w odniesieniu do koni sportowych, zwłaszcza skoczków, choć w historii jeździectwa zdarzały się przypadki, że koń mizernej postury, za to obdarzony siłą ducha, osiągał lepsze wyniki niż wierzchowiec rosły, ale za to leniwy lub źle jeżdżony. To jednak już przykład ,,z innej bajki'' - jak natomiast przedstawia się ta sprawa w stosunku do koni czystej krwi arabskiej?
Zgodnie z definicją zawartą w ,,Programie hodowli koni rasy czystej krwi arabskiej 2001'', opracowanym przez Zespół ds. Hodowli Polskiego Związku Hodowców Koni Arabskich (w składzie: I. Zawadzka, M. Budzyński, K. Chmiel) arab jest koniem średniej miary, mieszczącym się w przedziale 146-156 cm w kłębie. Oryginalne araby utrzymywane przez Beduinów często nie dosięgały nawet tej dolnej granicy, ale ich wytrwałość nie miała sobie równej. Dziś, zwłaszcza w hodowli amerykańskiej, preferuje się konie bardziej wyrośnięte, ale nie tracące przy tym typu i ,,bukietu''. Nasuwa się więc pytanie, czy przez dobór odpowiednich reproduktorów można kształtować poziom tej cechy?
Eukaliptus (Bandos - Eunice) fot. S. Vesty Na wzrost konia wpływają czynniki dziedziczne, determinowane wielkością współczynnika odziedziczalności tej cechy, jak też środowiskowe - tzw. prenatalny i postnatalny efekt matki, żywienie i stan zdrowia. Mówi się, że dana cecha jest odziedziczalna:
- nisko - gdy współczynnik odziedziczalności jest mniejszy niż 0,20
- średnio - gdy współczynnik odziedziczalności wynosi od 0,20 do 0,40
- wysoko - gdy współczynnik odziedziczalności jest większy niż 0,40
Zespół badawczy w składzie: prof. dr hab. Krystyna Chmiel, dr Dorota Sobczuk, dr Anna Gajewska obliczył współczynniki odziedziczalności (h2) dla trzech podstawowych wymiarów koni arabskich polskiej hodowli. I tak:
- dla wysokości w kłębie h2 = 0,47
- dla obwodu klatki piersiowej h2 = 0,23
- dla obwodu nadpęcia przedniego h2 = 0,25
Wynika stąd, że u koni tej rasy wysokość w kłębie jest wysoko odziedziczalna, natomiast obwód klatki piersiowej i nadpęcia - średnio, czyli są bardziej uzależnione od czynników środowiska.
W genetyce zdolność przekazywania swoich cech potomstwu określa wskaźnik nazywany wartością hodowlaną (WH). Wyraża ona przewagę potomstwa danego reproduktora nad równieśnikami w ocenianym zakresie.
- WH dodatnia oznacza, że badana cecha u potomstwa danego ogiera jest wyżej oceniana niż u równieśników; ogier taki nazywany jest improverem (plus wariantem);
- WH ujemna oznacza, że badana cecha u potomstwa danego ogiera jest niżej oceniana niż u równieśników; ogier taki nazywany jest degraderem (minus wariantem).
WH podaje się w takich samych jednostkach, w jakich mierzona jest badana cecha - w tym wypadku w cm. Zespół prof. Chmiel dokonał oceny wartości hodowlanej (WH) 40 reproduktorów czystej krwia rabskiej używanych w Polsce w latach 1983-2003, czyli oceny przewagi ich potomstwa nad rówieśnikami w zakresie podstawowych wymiarów, metodą tą samą, co dla cech pokrojowych, opisaną w artykule opublikowanym w czasopiśmie ,,Koń Polski'' nr 3/2002.
[Wynik wspomnianych badań pani prof. Krystyna Chmiel przedstawiła również podczas VI Zjazdu PZHKA, w wykładzie ,,Wpływ poszczególnych rodów męskich na rozwój polskiej hodowli'' - dopisek redakcji]
Eldon (Penitent - Erotyka) fot. S. Vesty Również w przypadku cech biometrycznych badania naukowe potwierdziły kursujące w środowisku hodowców obiegowe opinie, zgodnie z którymi np. ogier Eldon ,,daje duże konie'', zaś Fawor - ,,daje małe''. I rzeczywiście, Eldon okazał się największym improverem w zakresie wszystkich trzech podstawowych wymiarów (por.: tabela), szczególnie wysokości w kłębie (WH=1,42 cm). Jego ojciec Penitent i dziadek Partner byli również plus wariantami pod względem wysokości w kłębie, a czy ta prawidłowość się utrzyma - zobaczymy, gdy jego synowie, potężne ogiery Espadero i Piaff zostaną ojcami możliwej do oceny stawki dorosłego potomstwa.
Fawor rzeczywiście okazał się minus wariantem w zakresie wysokości w kłębie i obwodu nadpęcia, polepszał natomiast u potomstwa cechy obwodu klatki piersiowej. Zdecydowanych improverów bądź degraderów w zakresie wszystkich wymiarów nie ma bowiem zbyt wielu, natomiast częściej się zdarza, że ogiery wykazują zdecydowaną przewagę potomstwa nad rówieśnikami w zakresie jednego z nich.
I tak, najlepszym improverem pod względem wysokości w kłębie okazał się wspomniany już Eldon, ale niewiele mu ustępowali Wojsław (WH=1,26) i Banat (WH=1,10). Z kolei obwód klatki piersiowej potomstwa najbardziej polepszały ogiery Palas (WH=1,69) i Alegro (WH=1,55). Natomiast największą przewagę nad rówieśnikami pod względem obwodu nadpęcia wykazało potomstwo ogierów Palas (WH=0,28) i Ecaho (WH=0,24).
Ecaho (Pepton - Etruria) fot. S. Vesty Jakie wnioski może stąd wyciągnąć hodowca praktyk? Na cechy wysoko odziedziczalne (jak wysokość w kłębie) jest selekcja łatwiejsza, ale u arabów nie jest to cecha najważniejsza i przynajmniej w tej rasie nie popadajmy w obłędną manię powiększania wzrostu za wszelką cenę! Natomiast znajomość wartości hodowlanej poszczególnych ogierów pod względem wymiarów przyda się nam w doborze partnerów do naszych klaczy. I tak, klacze urodziwe i typowe, ale zbyt filigranowe, jak na współczesne potrzeby, możemy śmiało kryć zdecydowanymi improverami pod względem wzrostu. Z tym, że nie należy tu lekceważyć wpływu matek - po tym samym ojcu, ogierze Partner, mógł urodzić się zarówno przekazujący większy wzrost Penitent (od Penza), jak i zdecydowany degrader pod względem wszystkich wymiarów - Pesal (od Perforacja). Nie zmienia to faktu, że zarówno jeden, jak i drugi, zdobyły Czempionat Polski i Czempionat lub Wiceczempionat Europy, co jest najlepszym dowodem, że u arabów wzrost nie ma dużego znaczenia. Ogierami sprawdzonymi jako minus warianty w zakresie wymiarów należy raczej kryć klacze rosłe, mieszczące się bardziej w gabarytach ras półkrwi (a są takie!). U kandydatek na matki bardziej liczy się obwód klatki piersiowej niż wysokość w kłębie, gdyż głębokie matki zazwyczaj rodzą duże źrebięta. Jeśli jeszcze są mleczne, a hodowca zadba należycie o odpowiednie ilościowo i jakościowo żywienie młodego konia w pierwszych dwóch latach życia, możemy się spodziewać, że ujawni się u niego górna granica jego możliwości genetycznych.
Założenia genetyczne osobnika pod względem cech ilościowych mieszczą się bowiem zawsze w pewnych ,,widełkach'', od-do. Od żywienia i warunków wychowu w dużym stopniu zależy natomiast ,,ekspresja genu'', czyli to, czy osobnik zatrzyma się na dolnej granicy możliwości wzrostowych, czy osiągnie górną. W stosunku do cech średnio lub nisko odziedziczalnych czynniki środowiskowe mają jeszcze większe znaczenie. Na przykład obwód klatki piersiowej w dużym stopniu determinowany jest udziałem pasz objętościowych w dawce pokarmowej oraz zapewnieniem rosnącej młodzieży możliwości ruchu ? konie z chowu alkierzowego, karmione z przewagą pasz treściwych, są zwykle płytkie i wysokonożne. Z kolei na kościstość, której jednym ze wskaźników jest obwód nadpęcia, znacznie wpływa udział w żywieniu soli mineralnych, szczególnie wapnia - konie ,,biednokostne'' wychowane są zwykle na słabych pastwiskach, gdyż najlepszym źródłem wapnia dla zwierząt roślinożernych są rośliny zielone.
Probat (Pohaniec - Borexia) fot. J. Sparagowski W hodowli koni czystej krwi arabskiej najbardziej ceni się typ, charakterystyczną dla tej rasy urodę, efektowny ruch i suchość, wytrzymałość, pojętność i przyjazny dla człowieka charakter. Wzrost natomiast - najbardziej wskazane jest, aby oscylował wokół wartości średniej, unikając wymiarów skrajnych. Aby to osiągnąć, najlepiej dobierać do kojarzenia osobniki uzupełniające się pod względem pożądanych cech. Założenia genetyczne ujawnią się w pełni, jeśli przychówek otrzyma odpowiednie żywienie, wychów i trening. To więc, czy dany ogier jest plus czy minus wariantem pod względem wymiarów, absolutnie nie przesądza o jego przydatności do rozpłodu, może natomiast stanowić wskazówkę w zakresie doboru partnerek.
Objaśnienia:
- Prenatalny efekt matki - wpływ środowiska wewnętrznego klaczy na wzrost i rozwój płodu, uzależniony głównie od stanu odżywienia klaczy w okresie ciąży, jej masy ciała i obwodu klatki piersiowej.
- Postnatalny efekt matki - wpływ mleczności i opiekuńczości klaczy na wzrost i rozwój urodzonego źrebięcia.
Jako uzupełnienie artykułu podana została tabela, przedstawiająca wartość hodowlaną reproduktorów czystej krwi arabskiej użytkowanych w latach 1983-2003 pod względem cech biometrycznych.
prof. dr hab. Krystyna Chmiel, marzec 2004